نام کتاب: گفت‌وگو با کوروساوا (۱)
نویسنده: برت کاردولو
مترجم: آرمان صالحی
انتشارات: نشر شورآفرین
نقدی بر کتاب گفت‌وگو با کوروساوا،
تألیف و ترجمه هنگامه ناهید
چاپ شده در روزنامه‌ی آرمان ملی (۲)
۱۴۰۰/۰۵/۱۴
*******
فیلم‌ساز نابغه‌ی شرقی
دسامبر سال ۲۰۰۷ بود که کتاب گفت‌وگو با کوروساوا، اولین کتابِ انگلیسی‌زبان در مورد او، به کوشش برت کاردولو منتشر شد؛ آخرین جلد از مجموعه کتاب‌های گفت‌وگو با فیلم‌سازان مطرح دنیا به سفارش انتشارات دانشگاه می‌سی‌سی‌پی ایالات متحده. اما آن‌چه که این کتاب را از بقیه‌ی کتب این مجموعه مستثنا می‌کند ـ جدا از انتخاب خوب مقالات و مصاحبه‌ها که آن را برای بسیاری از طرفداران فیلم‌ساز پرآوازه‌ی ژاپنی به دفتری وسوسه‌انگیز بدل می‌سازد ـ شخصِ کوروساواست. کارگردانی که او را با شاه‌کارهایی چون راشومون (۱۹۵۰)، هفت سامورایی (۱۹۵۴)، سریر خون (۱۹۵۷)، ریش قرمز (۱۹۶۵) و آشوب (۱۹۸۵) می‌شناسیم و در عین حال از خودِ او، نحوه‌ی کارش، دید اجتماعی، فرهنگی و سینمایی و تفکراتش کم‌تر می‌دانیم؛ در نتیجه کتاب گفت‌وگو با کوروساوا، که در سال ۱۳۹۷ توسط انتشارات شورآفرین و با ترجمه‌ی آرمان صالحی منتشر شده، مأخذ و منبعی یکتا برای شناخت و ارتباط گرفتن با کوروساوا، یکی از برترین کارگردان‌های جهان است؛ کتابی گیرا و جذاب که دریچه‌های نوینی را بر روی مخاطبین سینمای ژاپن و به‌طور خاص آکیرا کوروساوا می‌گشاید.
شالوده‌ی اصلی کتاب گفت‌وگو با کوروساوا را مصاحبه‌ها تشکیل می‌دهند، مصاحبه‌هایی از برخی جلسات پرسش و پاسخ مطبوعاتی بسیار ساده تا مکالماتی آرام‌تر و صمیمانه‌تر که ممکن است خیلی جدی به‌نظر نرسند؛ اما در عین ساده‌گی عمیقند و شناخت خوبی از فیلم‌ساز شرقی به خواننده می‌دهند. با توجه به این‌که خودِ کوروساوا معتقد بود فارغ از کارگردان، یک فیلم تنها می‌تواند به اندازه‌ی فیلم‌نامه‌اش خوب باشد و نگارنده هم بر این باورست که در مصاحبه‌ها نیز چنین فرمولی صدق می‌کند، در نتیجه هر مصاحبه به‌طور عمده توسط کیفیتِ سوالات مطرح شده در آن، تعیین می‌شود. البته باید توجه داشت که این مصاحبه‌ها در طی نیم‌قرن انجام شده‌اند و بی‌شک کیفیت سوالاتی که از کوروساوا پرسیده می‌شوند متفاوتند و فی‌المجموع چگونگی و تعادل سوالات درخور و مناسب است، به‌ویژه که علاوه بر روزنامه‌نگاران حوزه‌ی سینما، برخی از مصاحبه‌های چاپ شده در کتاب را منتقدانی کارآزموده و بادانش سینمایی انجام داده‌اند و این مصاحبه‌ها به‌واسطه‌ی سوالات هوشمندانه‌شان، خاص‌تر و شامل موضوعات، بحث‌ها و موارد جالب‌توجه‌تری‌اند؛ به‌طور مثال مصاحبه‌ای که برت کاردلو، گردآورنده‌ی این کتاب در سال ۱۹۲۲ با کوروساوا داشته.
اما برای داشتن نگاهی منصفانه به گفت‌وگو با کوروساوا باید گفت که مطالب بسیار مهم این کتاب، نه در گفت‌وگوها ـ برخلاف اسم این دفتر ـ بلکه در مقالات و نوشته‌های موجود در آن یافت می‌شوند؛ مقالاتی که با ذاتِ روایت‌گرشان، توجه به جزئیات را بهتر از مصاحبه‌ها در خود جای داده‌اند. در حقیقت، شاید جذاب‌ترین مطلب موجود در این کتاب، اصلن گفت‌وگو و مصاحبه نباشد؛ بلکه آن روایتِ سی چهل صفحه‌ای را شامل شود که روزنامه‌نگار، لیلیان راس حین تعقیب و زیر نظر داشتن کوروساوا در نیویورک، بی‌آن‌که کارگردانِ پرآوازه متوجه او شود نوشته؛ زمانی‌که کوروساوا در سال ۱۹۸۱ به نیویورک سفر کرده بوده و در مراسم‌هایی گوناگون شرکت می‌جسته. این مقاله‌ی خاص، منحصر به‌فرد است، نه فقط به‌خاطر ادبیات خوب و نوشتار روان و زیبای راس، بلکه به دلیل فرصت نادر و شگرفی که خواننده‌گان این کتاب برای مشاهده‌ی کمی دورتر و بافاصله‌ی کوروساوا ولو از دید و منظر راس دارند. خواننده‌گان این‌بار کوروساوا را نه در قامتِ کارگردانی سر صحنه، در حال نوشتن و فیلم ساختن و یا تبلیغ فیلمش، بلکه به چشم یک مرد عادی می‌بینند که برای سفر به نیویورک آمده، و نگارنده با تاکید می‌گوید که تنها همین مقاله‌ی لیلیان راس، بهترین دلیل برای مطالعه‌ی کتاب گفت‌وگو با کوروساواست، متنی که خواندنش بسیار جذاب است و برای فردی که می‌خواهد کوروساوا را بهتر و ورای فیلم‌هایش بشناسد، ضروری‌ست.
با این حال، انتخاب گفت‌وگوها نیز جالب و درخورد توجه است؛ گرچه خوب می‌شد ـ بسیار خوب می‌شد ـ اگر مصاحبه‌هایی از مطبوعات ژاپن هم انتخاب می‌شدند و در این مجموعه جای می‌گرفتند، چرا که هم امکان مقایسه‌ی سبک و سیاق کار روزنامه‌نگاران و منتقدان شرق و غرب و نحوه‌ی برخورد و پاسخ‌گویی کوروساوا با هر دو گروه فراهم می‌شد و هم اطلاعات کتاب مذکور جامع‌تر می‌گشت ـ در حال حاضر دو سوم مقالات و مصاحبه‌های این کتاب مربوط به دهه‌ی ۱۹۸۰ و اوایل دهه‌ی ۱۹۹۰ است، یعنی نزدیک به دویست صفحه از کتاب که خود دست‌آوردی بزرگ و ستودنی‌ست.
کاردلو در مقدمه‌ی کتابش خاطرنشان می‌سازد که تک‌تک گفت‌وگوها و متون کم‌ترین ویرایش را داشته‌اند و او تا حد ممکن به مصاحبه‌ها و نوشته‌های اصلی وفادار مانده و آن‌ها را به‌صورتی که در ابتدا منتشر و چاپ شده‌اند ارائه کرده. البته که این وفاداری مهم و محترم است؛ ولی معنای دیگری نیز دارد: تکرار و اشتباه؛ برخی از مطالب کتاب چندباری تکرار می‌شوند و بر مبنای وفاداری به اصل، هیچ تلاشی برای اصلاح برخی اشتباهات زمانی و حدس و گمان‌هایی که بعدها به حقیقت نپیوستند صورت نگرفته، علی‌الخصوص که می‌شد اشتباهات را در پاورقی تصحیح کرد و درست‌شان را نوشت و به توضیحی مختصر بسنده کرد. در نتیجه، تکرار و اشتباهاتی که در کتاب رخ داده کمی آزاردهنده‌ست و اصلی‌ترین نقدی‌ست که بر این مجموعه گفت‌وگو وارد می‌آید، و با این حال باز هم باید گفت تصمیم کاردلو به وفاداری، درست و بجا بوده.
و اما با احتساب همه‌ی محسنات و البته نقد وارده بر این کتاب، گفت‌وگو با کوروساوا مناسب چه کسی‌ست؟ پر واضح است که کتاب‌های گفت‌وگو محور، کاملن به روانی و گیرایی متن و البته ترجمه‌ی دقیق و منجسم بسته‌گی دارند ـ که به لطف نشر شورآفرین و آرمان صالحی این موارد مهیاست ـ ولی اکتفا به متن صِرف برای شناختِ یک کارگردان زبده کافی نیست و فردی که تازه شروع به شناخت کوروساوا کرده نباید فقط به این کتاب بسنده کند و اگر هنوز آثار سینمایی او را تماشا نکرده، نه خودش مخاطبِ ایده‌آل این کتاب است و نه این کتاب مناسب اوست. جدا از این‌ها، اطلاعات خاصِ به نسبت کمی از کوروساوا در این کتاب موجود است که می‌تواند جذابیتش را برای طرفداران دو آتشه‌ی او که به‌دنبال مصاحبه‌های جنجالی و یکتا و مطالبی‌اند که از پیش نمی‌دانسته‌اند، از دست بدهد. در حقیقت این کتاب، برای تازه‌واردان به دنیای کوروساوا که می‌خواهند ابتدا به ساکن او را بشناسند گیرایی کافی را ندارد، و مناسب افرادی‌ست که سینمای او را تماشا کرده و پسندیده‌اند و حالا خیال دارند این فیلم‌ساز شرقی نابغه را بهتر از قبل بشناسند و در مورد آثار او تحقیق و تفحص کنند. این کتاب منبعی منحصر به‌فرد برای هر محقق جدی آثار کوروساواست؛ کتابی که چند سر و گردن از بقیه‌ی آثاری که در مورد این فیلم‌ساز ژاپنی و فیلم‌هایش چاپ شده، بالاتر است و نگارنده بی‌شک، خواندن گفت‌وگو با کوروساوا را به هر طرفدار جدي او و هر خوره‌ی فیلمی توصيه مي‌کند.
پی‌نوشت:
۱) برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد کتاب «گفت‌وگو با کوروساوا» اینجا کلیک کنید.
۲) برای مطالعه‌ی متن مقاله در روزنامه‌ی آرمان ملی اینجا کلیک کنید.
